Thực hiện Kế hoạch số 322/KH-VQG ngày 03/4/2025 của Ban quản lý Vườn quốc gia Bái Tử Long về việc “Thu thập mẫu sinh vật biển phục vụ trưng bày Nhà Bảo tàng Đa dạng sinh học tại Vườn quốc gia Bái Tử Long đợt 1 năm 2025”, Phòng Bảo tồn biển, đất ngập nước đã triển khai công tác thu mẫu trong 5 ngày tại các địa điểm thuộc khu vực vùng biển Mắp Neo, Bà Biếng, Cái Quýt, Bắc hòn Vành, Đông Nam hòn Vành, Cái Lim, Máng Hà, Vụng ông Hải và Soi Nhụ.
Trong quá trình thực hiện, phương pháp câu cá được sử dụng làm phương pháp chủ đạo. Hoạt động câu được tiến hành trong cả ngày, nhưng tập trung chủ yếu vào hai thời điểm mấu chốt là buổi sáng sớm (thời điểm cá đói, hoạt động mạnh) và thời điểm thay đổi dòng chảy (còn gọi là “đảo nước”). Song song với đó, đoàn công tác cũng sử dụng phương pháp đánh lưới mắt lưới từ 2–3 cm tại các thời điểm đặc biệt như lúc thủy triều cạn hoặc vào thời gian giao nhau giữa đêm và ngày (quáng tối, quáng sáng). Đặc biệt, nhóm thực hiện đã phối hợp với một số ngư dân địa phương hành nghề đánh lưới trong phân khu dịch vụ – hành chính của Vườn quốc gia nhằm nâng cao hiệu quả thu mẫu.
Chuẩn bị dụng cụ và mồi câu thu mẫu cá
Đoàn công tác tiến hành câu thu mẫu cá
Mẫu cá thu được được xử lý ngay tại hiện trường để đảm bảo chất lượng. Với các cá thể còn sống, mẫu được bảo quản trong khoang tàu có hệ thống lưu thông nước biển tự nhiên, giúp duy trì lượng ô xy hòa tan trong suốt quá trình di chuyển. Đối với các mẫu cá đã chết, đoàn công tác tiến hành xử lý ngay bằng dung dịch Foocmaline 10% và Alcohol 90% theo đúng quy trình bảo tồn. Những mẫu có chất lượng tốt, nguyên vẹn về hình thái sẽ được đưa vào xử lý trước khi trưng bày. Để đảm bảo mẫu có tư thế tự nhiên và giữ được hình dáng thẩm mỹ, các bộ phận như vây cá sẽ được cố định bằng ghim chuyên dụng, thân cá được quét dung dịch Foocmaline đến khi da cứng. Với mẫu có kích thước lớn, nội quan được rút bỏ và các mô, phần thịt dày được tiêm Foocmaline trước khi ngâm toàn bộ mẫu.
Kết quả đợt thu mẫu cho thấy đã thu được 10 loài cá với tổng cộng 40 mẫu cá có tình trạng tốt. Một số loài tiêu biểu gồm: cá bàng chài (Thalassoma lunare), cá đối vây vàng (Sillago schomburgkii), cá đối bạc (Chelon melinopterus – Valenciennes, 1836), cá bướm vàng (Diploprion bifasciatum)… Tất cả các mẫu vật đều được xử lý tuân thủ theo Bộ quy chuẩn và quy trình thu thập mẫu sinh vật, địa chất và thổ nhưỡng của Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam (năm 2018). Mẫu cá đạt chuẩn sẽ được chọn để trưng bày trong hộp kính ngâm dung dịch Alcohol 90% tại Nhà Bảo tàng Đa dạng sinh học trong thời gian tới.
Mẫu các được định hình và xử lý bằng dung dịch Foocmaline 10%
Ngoài ra, công tác số hóa và hệ thống hóa thông tin cũng được chú trọng. Tất cả các mẫu vật đều được mô tả bằng hai ngôn ngữ (Việt – Anh), mã hóa QR Code để truy xuất dữ liệu thông tin loài. Mỗi mẫu đều có nhãn riêng lưu trữ thông tin về tọa độ, thời gian, địa điểm, người thu mẫu và tên loài nhằm phục vụ mục tiêu nghiên cứu, giám sát và lưu trữ lâu dài.
Chương trình thu thập mẫu sinh vật biển đợt 1 năm 2025 không chỉ góp phần hoàn thiện bộ sưu tập phục vụ trưng bày tại Nhà Bảo tàng Đa dạng sinh học Vườn quốc gia Bái Tử Long, mà còn mang ý nghĩa thiết thực trong công tác bảo tồn nguồn tài nguyên sinh học biển đang ngày càng bị đe dọa. Việc xây dựng hệ thống mẫu chuẩn, được định danh và bảo quản theo quy trình khoa học sẽ là cơ sở quan trọng phục vụ công tác nghiên cứu, giáo dục môi trường, nâng cao nhận thức cộng đồng cũng như phát triển các hoạt động du lịch sinh thái bền vững. Qua đó, chương trình không chỉ đóng vai trò như một hoạt động chuyên môn thuần túy mà còn góp phần thúc đẩy mục tiêu dài hạn về bảo vệ và phát huy giá trị đa dạng sinh học tại Vườn quốc gia Bái Tử Long.
Tác giả: Phạm Xuân Hiệu
