Thực hiện Kế hoạch hợp tác năm 2025 giữa Ban quản lý Vườn quốc gia Bái Tử Long và Trung tâm nhiệt đới Việt – Nga, ngày 14/02/2025, trong khuôn khổ đề tài “Nghiên cứu đa dạng các chủng vi tảo dị dưỡng tại vùng biển Vườn quốc gia Bái Tử Long”mã số: YS.Đ1.20/24 của Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga, Đoàn công tác của Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga  đã thu được những kết quả bước đầu quan trọng trong quá trình phân lập, thuần khiết và xác định đặc điểm sinh học của một số chủng vi tảo biển dị dưỡng tại vùng biển Vườn quốc gia Bái Tử Long. Đây được coi là một thành công mới trong nghiên cứu đa dạng sinh học biển, đồng thời mở ra nhiều triển vọng ứng dụng trong các lĩnh vực y dược, nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản.

Được thành lập từ năm 2001, Vườn Quốc gia Bái Tử Long có diện tích 15.783 ha, trong đó bao gồm cả rừng, núi đá vôi, thảm cỏ biển, rạn san hô và rừng ngập mặn. Đây là một trong những khu vực có tính đa dạng sinh học cao, được coi là “bảo tàng tự nhiên ngoài trời” của Việt Nam, nơi lưu giữ nguồn tài nguyên sinh vật quý giá. Chính sự giao thoa giữa rừng – biển cùng điều kiện khí hậu đặc thù đã tạo môi trường sống lý tưởng cho nhiều loài sinh vật, trong đó có các vi sinh vật biển – đối tượng nghiên cứu quan trọng của ngành công nghệ sinh học hiện đại.

Thành viên Đoàn công tác của Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga tiến hành thu mẫu tại Vườn quốc gia Bái Tử Long

Đầu năm 2025, đoàn công tác của Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga đã tiến hành thu thập mẫu, nghiên cứu tại các địa điểm đặc trưng của Vườn Quốc gia Bái Tử Long, gồm đảo Sậu Nam, vụng Ổ Lợn và vụng Trà Ngọ. Đây là những khu vực có điều kiện sinh thái đa dạng, giàu tiềm năng về vi sinh vật biển. Trong quá trình khảo sát đã thu thập 58 mẫu, bao gồm lá cây rụng từ rừng ngập mặn như Sú, Vẹt và mẫu bùn ven bờ. Sau khi bảo quản và chuyển về phòng thí nghiệm, các mẫu được xử lý ban đầu bằng dung dịch NaCl 1% vô trùng để loại bỏ tạp chất và vi sinh vật bám ngoài. Các mẫu sau khi làm sạch được cắt thành các mảnh có kích thước 0,5cm x0,5cm gia tăng sau đó được đưa vào môi trường chứa dung dịch nước biển ASW (ASW là môi trường mô phỏng thành phần hóa học của nước biển tự nhiên, cung cấp các ion khoáng chất thiết yếu và là môi trường nền vô trùng tạo điều kiện cho vi tảo phát triển chọn lọc được pha chế từ các muối vô cơ như NaCl, KCl, MgSO₄, CaCl₂, NaHCO₃…) và phấn thông (hạt phấn từ cây thông là nguồn dinh dưỡng hữu cơ kích thích sự sinh trưởng và biểu hiện đặc trưng của vi tảo dị dưỡng), đối với mẫu bùn được bổ sung trực tiếp trong ống nghiệm các ống nghiệm nuôi.

Quá trình làm sạch, làm giàu nuôi cấy các mẫu thu thập trong phòng thí nghiệm

Quá trình làm giàu kéo dài nhiều ngày giúp thúc đẩy sự phát triển của các vi tảo dị dưỡng trong điều kiện nhân tạo. Các mẫu tiếp đó được cấy chuyển sang môi trường thạch GPY có bổ sung kháng sinh chloramphenicol nhằm hạn chế vi khuẩn và tạo điều kiện cho vi tảo phát triển. Nhóm nghiên cứu tiến hành quan sát hiển vi, phân lập, thuần khiết và chụp ảnh hình thái khuẩn lạc, đồng thời so sánh đặc điểm hình thái tế bào để xác định tính đa dạng.

Kết quả nghiên cứu cho thấy từ 58 mẫu ban đầu phân lập được sáu chủng vi tảo dị dưỡng gồm C11, 14L, T6, 7.2, 16.3 và 25.3. Các chủng này có hình thái và màu sắc đa dạng, từ vàng kem, cam nhạt đến trắng sữa. Quan sát hiển vi cho thấy chủng C11, T6, 7.2 và 16.3 có đặc điểm phù hợp với chi Schizochytrium, trong khi hai chủng 25.3 và 14L có đặc điểm hình thành túi bào tử đặc trưng của chi Thraustochytrium. Đặc biệt, một số chủng thể hiện sự thay đổi màu sắc khuẩn lạc theo thời gian nuôi, phản ánh sự đa dạng về khả năng sinh trưởng và chuyển hóa. Trong số này, các chủng T6, 16.3 và 7.2 phát triển mạnh, ổn định và được lựa chọn cho nghiên cứu chuyên sâu, trong khi C11 phát triển chậm nên chưa được tiếp tục thử nghiệm.

Về mặt thực tiễn, thành quả này còn có tiềm năng ứng dụng to lớn. Nhiều nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra rằng Schizochytrium và Thraustochytrium là nguồn sinh tổng hợp axit béo không no Omega-3, DHA và EPA – những hợp chất có giá trị trong dược phẩm, thực phẩm chức năng và công nghiệp chế biến. Ngoài ra, một số chủng còn có thể được khai thác để sản xuất enzyme, hợp chất kháng khuẩn và nguyên liệu sinh học phục vụ nuôi trồng thủy sản.

Việc phân lập thành công các chủng vi tảo dị dưỡng từ môi trường tự nhiên tại Vườn quốc gia Bái Tử Long có ý nghĩa khoa học quan trọng, góp phần bổ sung cơ sở dữ liệu về đa dạng sinh học biển của Việt Nam. Đây là minh chứng cụ thể cho thấy vùng biển đảo Đông Bắc không chỉ giàu tài nguyên thiên nhiên mà còn ẩn chứa nguồn lực sinh học độc đáo. Nghiên cứu cũng góp phần làm rõ hơn đặc điểm hình thái, sinh trưởng và sinh sản của nhóm vi tảo vốn còn ít được quan tâm trong khu vực, mở ra nhiều hướng tiếp cận mới cho nghiên cứu sinh hóa và sinh học phân tử.

Trong thời gian tiếp theo, Đoàn công tác sẽ tiếp tục triển khai các đợt nghiên cứu, điều tra và thu mẫu mới tại nhiều khu vực khác của Vườn quốc gia Bái Tử Long. Những nghiên cứu này hứa hẹn sẽ mang lại thêm nhiều kết quả khoa học quan trọng, góp phần khẳng định vai trò đặc biệt của Vườn quốc gia Bái Tử Long trong công tác bảo tồn và phát triển nguồn tài nguyên sinh học biển của Việt Nam.

Nhóm tác giả: KS. Nguyễn Văn Hùng, Trưởng phòng BTB,ĐNN

Thượng tá ThS. Vũ Hoàng Giang, Viện Y sinh Nhiệt đới, TTNĐVN

Nguyễn Văn Hiếu, Viện Hàn lâm Khoa học Việt Nam